Ένα εξώφυλλο, χίλιες λέξεις: “Tragic Figures” (Savage Republic)

Υπάρχουν δίσκοι που σε κερδίζουν με το μουσικό τους μέρος και άλλοι που θαυμάζεις το artwork τους. Αυτός εδώ, ο πρώτος των Savage Republic, συνδυάζει και τα δυο. Και μολονότι το μουσικό του μέρος Tragic Figures (IP004, 1982) δεν θα μας απασχολήσει στη προκειμένη περίπτωση (αν και είναι ένα από τα αριστουργήματα της δεκαετίας του ’80), το εκπληκτικό όσο και αινιγματικό του εξώφυλλο αποτελεί κυριολεκτικά έργο τέχνης. Δε θα μπορούσε άλλωστε να συμβαίνει διαφορετικά, μιας και είναι δημιούργημα του Bruce Licher και της Independent Project Records

Γράφει ο Θανάσης Ζελιαναίος

Πρωτοείδα, αυτό εδώ το άλμπουμ κάπου στις αρχές των 90s στο πατάρι του Rock & Roll Circus των Πετρουλάκη – Πασσά. Όχι φυσικά στο ράφι με τα υπόλοιπα, αλλά κρεμασμένο στον τοίχο, εκεί που έβαζε τα «καλά». Μετά απ’ αυτό, σιγά να μη θυμάμαι τι άλλο βρήκα εκείνη τη μέρα. Άλλωστε, πώς να αντισταθείς σ’ αυτό εδώ το αριστούργημα; Επρόκειτο για την τρίτη έκδοση σε χίλιες κόπιες, ελαφρώς διαφορετική οπτικά από τις άλλες δυο. Όπως ήταν αναμενόμενο, η τιμή ήταν ακριβή αλλά όχι απαγορευτική. Και η εικόνα στο εξώφυλλο να μαγνητίζει όσο τίποτα άλλο: χοντρό χαρτόνι με ανάγλυφη εκτύπωση letterpress, στα κλασικά πρότυπα της Independent Project. Χρώματα ελάχιστα, τέσσερα όλα κι όλα. Μαύρο για τα γράμματα στην κορυφή, σε αραβική γραφή. Το φόντο σε ανοιχτό καφέ, όπως το χρώμα της ερήμου. Βυσσινί και άσπρο για τις ανθρώπινες φιγούρες που εικονίζονται.

Τι απεικόνιζε όμως αυτή η εικόνα; Παρά την εσκεμμένα χοντροκομμένη εκτύπωση, είναι φανερό ότι έχουμε να κάνουμε με τη σκηνή μιας εκτέλεσης δια τουφεκισμού. Πέντε-έξι φιγούρες όρθιες στο κέντρο είναι οι μελλοθάνατοι. Τα μάτια τους είναι δεμένα και κάποιοι απ’ αυτούς έχουν ήδη δεχτεί τα πυρά και αρχίζουν να πέφτουν. Κάποιοι στέκονται ακόμα όρθιοι. Ακαθόριστα τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους – δεν μπορείς να ξεχωρίσεις ούτε το φύλλο τους. Και στο κάτω μέρος δυο μέλη από το εκτελεστικό απόσπασμα. Αληθινά σοκαριστικό και η τεχνοτροπία της εκτύπωσης το κάνει ακόμα πιο εντυπωσιακό.

Το ένθετο δυστυχώς δεν είναι περισσότερο διαφωτιστικό – μόνο μια δυο πληροφορίες. Ότι ήταν τυπωμένο στο γυναικείο γραφιστικό κέντρο του Λος Άντζελες (μια φεμινιστική οργάνωση που στήριξε αρκετά την Independent Project στα πρώτα της βήματα, καθώς ο Licher τύπωνε εκεί τα εξώφυλλα της εταιρείας) και ότι τα δικαιώματα για τη χρήση της φωτογραφίας είχαν αγοραστεί από το πρακτορείο United Press International έναντι διακοσίων δολαρίων.

Αλλά για το «ζουμί», τίποτα. Ποια ήταν η ιστορία αυτής της φωτογραφίας; Πότε, πού και από ποιόν τραβήχτηκε; Τίποτα, απόλυτο σκοτάδι. Στα χρόνια που πέρασαν έψαχνα μάταια, δίχως να γνωρίζω ότι πρόκειται για μια από τις πιο χαρακτηριστικές και βραβευμένες φωτογραφίες σε μια τόσο σημαντική περίοδο για την ιστορία του Ιράν, όταν ο Χομεϊνί ανέλαβε την εξουσία. Ας δούμε όμως τις λεπτομέρειες.

Μικρό φλασμπάκ, μερικά χρόνια νωρίτερα. Ιράν, αρχές του 1979. Ο Σάχης ανατρέπεται το Φεβρουάριο και στη χώρα εγκαθιδρύεται το θεοκρατικό καθεστώς του Αγιατολάχ Χομεϊνί. Σύντομα θα γίνει φανερό ότι ο Ιρανός ιμάμης δεν έχει εχθρούς μόνο τους πολιτικούς αντιπάλους του στο προηγούμενο καθεστώς, αλλά και την αρκετά υπολογίσιμη Κουρδική Δημοκρατία του Μαχαμπάτ, στο βορειοδυτικό τμήμα της χώρας.

Το διαχρονικό αίτημα των Κούρδων του Ιράν για αυτονομία και δημοκρατία είχε συναντήσει την αντίδραση του Σάχη και στη νέα εποχή δεν θα τύχαινε καλύτερης μεταχείρισης. Αν και oι Κούρδοι ήλπιζαν ότι με τον Χομεϊνί η εξέλιξη θα είναι καλύτερη για αυτούς, τελικά αποδείχτηκε ότι το νέο αφεντικό ήταν ίδιο με το παλιό. Οι Κούρδοι αρνούνται τον αφοπλισμό που τους ζητάει ο Χομεϊνί και τότε εκείνος τους κηρύσσει Ιερό Πόλεμο, με ταυτόχρονο οικονομικό αποκλεισμό. Ο φόρος του αίματος που θα πληρώσουν οι Κούρδοι από δω και στο εξής είναι πράγματι συγκλονιστικός.

Τον Αύγουστο του 1979, ο δημοσιογράφος Khalil Bahrami της σημαντικότερης ιρανικής εφημερίδας Ettela’at πληροφορήθηκε τη σύλληψη μιας ομάδας Κούρδων στην περιοχή του Sanandaj (η πρωτεύουσα του κουρδικού Ιράν). Μαζί με τον φωτογράφο Jahangir Razmi εξουσιοδοτήθηκαν να καλύψουν το γεγονός και μετέβησαν στην περιοχή.

Ένδεκα άτομα εκ των οποίων οι εννέα ήταν Κούρδοι και οι άλλοι δυο υποστηρικτές του σαχικού καθεστώτος θα δικαστούν συνοπτικά και χωρίς στοιχεία σε μια μόλις ημίωρη δίκη-παρωδία με προδιαγεγραμμένο αποτέλεσμα. Η ετυμηγορία: ένοχοι για εμπόριο όπλων, τρομοκρατία και στάση εναντίον του καθεστώτος. Η ποινή: θάνατος. Τόπος: το αεροδρόμιο της Sanandaj.

Ένδεκα μελλοθάνατοι στέκονταν όρθιοι με δεμένα μάτια και άλλα τόσα μέλη του εκτελεστικού αποσπάσματος είχαν γονατίσει και τους σημάδευαν, έτοιμα να κόψουν το νήμα της ζωής τους. Παρόντες στο βάθος στέκονταν οι οικείοι και τα αγαπημένα πρόσωπα των μελλοθανάτων.

Το παράγγελμα δίνεται και τα τουφέκια στέλνουν ένδεκα ακόμα μάρτυρες στο μουσουλμανικό παράδεισο. Το σκηνικό θα ολοκληρωθεί με τον υπάλληλο του δικαστή που θα ρίξει τη χαριστική βολή σε όσους δεν είχαν ξεψυχήσει ακόμα και με τα ασθενοφόρα που φτάνουν για να παραλάβουν τα πτώματα χωρίς καθυστέρηση.

Το μοναδικό άτομο που έχει εξουσιοδότηση να καταγράψει το γεγονός είναι ο φωτογράφος Razmi. Με τη Nikon του γεμίζει δυο ρολά φιλμ Kodak με ασπρόμαυρες φωτογραφίες και τις στέλνει στην Ettela’at.

Την επόμενη μέρα, μια από αυτές, η πιο παραστατική και ανατριχιαστική που είχε τραβηχτεί τη στιγμή της εκπυρσοκρότησης των όπλων, δημοσιεύεται στην πρώτη σελίδα, χωρίς καμία αναφορά στο όνομα του φωτογράφου προκειμένου να προστατευτεί η ζωή του. Η φωτογραφία προκαλεί τόση εντύπωση ώστε αγοράζεται από το United Press International και μέσω αυτού φιγουράρει σε περίοπτη θέση στις σημαντικότερες αμερικανικές εφημερίδες.

Τελικά, το UPI θα την υποβάλλει για το βραβείο Pulitzer και το 1980 θα κερδίσει το πρώτο βραβείο στην κατηγορία «Spot News Photography». Όλα αυτά, βέβαια, εν αγνοία του Razmi και χωρίς, φυσικά, να αναφερθεί το όνομα του. Μέχρι σήμερα είναι το μόνο ανώνυμο Pulitzer της ιστορίας.

Ο Razmi θα συνεχίσει την καριέρα του ως φωτογράφος, με σημαντική παρουσία στον σχεδόν δεκαετή ιρανο-ιρακινό πόλεμο, αλλά το όνομα του φωτογράφου καθώς θα παραμείνει στην ανωνυμία για είκοσι έξι ολόκληρα χρόνια.

Υπήρξαν αρκετοί που θέλησαν να διεκδικήσουν την πατρότητα της φωτογραφίας και έπρεπε να έρθει το 2006 για να αποκαλυφθεί τελικά από την Wall Street Journal ο πραγματικός δημιουργός της.

Κρίσιμη για την απόδειξη της πατρότητας της φωτογραφίας ήταν η μαρτυρία της Monir Nahid, η οποία ήταν παρούσα στην εκτέλεση των δυο γιων της. Όλα αυτά τα χρόνια, πάνω από είκοσι άτομα την προσέγγισαν προσπαθώντας να την πείσουν με κάθε τρόπο ότι ήταν εκείνοι που είχαν τραβήξει τη βραβευμένη φωτογραφία. Μάταια. Μόνο όταν είδε τον Razmi, τον κατονόμασε χωρίς δισταγμό σαν τον μοναδικό φωτογράφο που ήταν παρών στο γεγονός.

Σε μια ειδική τελετή, ο εξηντάχρονος πλέον Razmi θα παραλάβει τελικά το βραβείο που του άνηκε με καθυστέρηση ενός τετάρτου του αιώνα και αφού η επιτροπή των Pulitzer αλλάξει τα αρχεία της. Το όνομα του φιγουράρει έκτοτε στον κατάλογο με τους νικητές του σημαντικότερου δημοσιογραφικού βραβείου.

Πηγή: merlins.gr