“Το κίνημα Black Lives Matter μας έδωσε το εμβόλιο για τον ρατσισμό”, Σον Πεν

“Αντιμετωπίζουμε την αναζωπύρωση του ρατσιστικού και εθνικιστικού τρόμου που μας δηλητηριάζει. Ενώ όμως ψάχνουμε να βρούμε το εμβόλιο για τον Covid, το κίνημα Black Lives Matter μας έχει ήδη δώσει το εμβόλιο για τον ρατσισμό. Αν αυτό διορθωθεί, θα διορθωθούν και όλα τα άλλα”

Είναι ακόμα ερωτευμένος με τον κινηματογράφο, ωστόσο προτεραιότητα του ακτιβιστή ηθοποιού και σκηνοθέτη είναι η προσφορά σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες μέσω της εταιρείας του, CORE. Άλλωστε δεν θεωρεί τον Τραμπ ικανό να διαχειριστεί την κρίση της πανδημίας, ιδιαίτερα σε μια εποχή “αναζωπύρωσης του ρατσιστικού και εθνικιστικού τρόμου”, ενώ πιστεύει πως οι εκλογές του Νοεμβρίου δίνουν την ευκαιρία για ανανέωση.

Απ’ όπου κι αν το δούμε, ο Σον Πεν έχει καθορίσει μια ολόκληρη γενιά του αμερικανικού κινηματογράφου. Δεν τον βλέπουμε συχνά πια μπρος ή πίσω από την κάμερα αλλά οι ταινίες του, από τη δεκαετία του ‘90 μέχρι σήμερα, φανερώνουν ένα έργο δημιουργικό, τολμηρό κι ένα πνεύμα ανήσυχο, που κυνηγάει το βαθύτερο, το τελειότερο, το υπερβατικό.

Όμως στη συνέντευξη που έγινε ηλεκτρονικά από το σπίτι του στο Λος Αντζελες, καπνίζοντας το ένα τσιγάρο μετά το άλλο και χωρίς καμία έγνοια για την προσωπική του εμφάνιση, ο 60χρονος ηθοποιός – σκηνοθέτης επικεντρώθηκε σε μια θεώρηση της κοινωνικής κατάστασης στις ΗΠΑ σε συνάρτηση με την εταιρεία του CORE (Community Organized Relief Effort). Πρόκειται για μια δομή που ίδρυσε ο ίδιος με σκοπό να προσφέρεται βοήθεια σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες σε στιγμές κρίσης, όπως στην Αϊτή μετά τον σεισμό το 2010 και στο Πόρτο Ρίκο το 2017 εξαιτίας της καταστροφής που προκάλεσε ο τυφώνας «Κατρίνα».

Τώρα, με αρχική πρωτοβουλία του δημάρχου του Λος Αντζελες Ερικ Γκαρσέτι, η CORE έχει οργανώσει δίκτυο σε όλη τη χώρα που διεξάγει δωρεάν τεστ κορονοϊού, ειδικά σε άτομα χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων. Όπως ο Τζορτζ Κλούνεϊ ή ο Λεονάρντο ντι Κάπριο, έτσι και ο Πεν έχει διαθέσει την επιρροή του για το κοινωνικό όφελος, μάλιστα σε μια εποχή ιδιαίτερης αβεβαιότητας και επικινδυνότητας για τις ΗΠΑ και όλο τον κόσμο.

Πείτε μας πώς σκεφτήκατε και πώς αρχίσατε τη συνεργασία σας με τον δήμαρχο Γκαρσέτι και την πόλη του Λος Αντζελες σε σχέση με το νέο εγχείρημα CORE.

Ο κυβερνήτης της Καλιφόρνιας, Νιούσομ, μας παρέπεμψε αρχικά στον δήμαρχο του Λος Άντζελες Έρικ Γκαρσέτι και το πυροσβεστικό τμήμα της πόλης, το οποίο είχε ήδη καθιερώσει δωρεάν κέντρα τεστ.

Εμείς συμβάλαμε στην προσπάθειά τους επιστρατεύοντας και εκπαιδεύοντας προσωπικό. Καλέσαμε εθελοντές του Ειρηνευτικού Σώματος (Peace Corps) να επιστρέψουν στις ΗΠΑ με σκοπό να αντικαταστήσουν το Πυροσβεστικό Σώμα στα κέντρα αυτά, ώστε να αναλάβουν πάλι οι πυροσβέστες τα κανονικά τους καθήκοντα. Από εκεί και πέρα, με δημόσιες χορηγίες, εξαπλώθηκε η προσπάθεια σε όλη την Καλιφόρνια.

Έπειτα, με μια μεγάλη δωρεά από τον οργανισμό Start Small Fund Jack Dorsey, αρχικά 20 εκατομμυρίων δολαρίων, καταφέραμε να επεκτείνουμε τη δράση μας σε οκτώ περιοχές στις ΗΠΑ – Νέα Υόρκη, Ουάσινγκτον, Βόρεια Καρολίνα, Σικάγο, Ντιτρόιτ, Navajo Nation, Ατλάντα, Νέα Ορλεάνη – εγκαθιδρύοντας πολλαπλά κέντρα εξέτασης για τον κορονοϊό. Αυτή τη στιγμή διεξάγουμε μια καμπάνια πληροφόρησης, γιατί όπως έχουμε δει στην Καλιφόρνια και σε όλη τη χώρα η συμμετοχή των πολιτών είναι απαραίτητη όχι μόνο όσον αφορά το τεστ αλλά κυρίως τη χρήση μάσκας και την τήρηση της απόστασης.

Θα πρέπει να έχει δυσκολέψει τη δράση σας ένα πολιτικό κλίμα μάλλον αρνητικό ως προς τις προσπάθειές σας, ειδικά σε σχέση με τις μειονότητες όπως τους Ινδιάνους Νάβαχο, που όμως έχουν μεγαλύτερη ανάγκη αρωγής. Πώς καταφέρνετε να ελιχθείτε μέσα στο σύστημα;

Αρχικά το μοντέλο δράσης μας ήταν να λειτουργούμε σαν ένας μη κυβερνητικός οργανισμός σε συνεργασία με δημόσιες διοικήσεις, προσαρμοζόμενοι στα δεδομένα της κάθε περίστασης. Το γνωρίζαμε από την αρχή πως ο πρόεδρος Τραμπ είχε αποφασίσει να μη θέσει ομοσπονδιακά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Συνειδητοποιήσαμε επίσης ότι η παραγωγή υλικών για την αντιμετώπισή της ήταν δύσκολη και μεριμνήσαμε ώστε να βρεθούν άλλες πηγές.

Τώρα έχουμε κατορθώσει να δουλεύουμε σύμφωνα με ένα αναπαραγώγιμο μοντέλο που δεν εξαρτάται από τις πολιτικές συνθήκες της κάθε περιοχής, αδέσμευτο από τη χαοτική έλλειψη πληροφόρησης ή ακόμα και από το ανθρώπινο ένστικτο να εφησυχάζουμε με την πρώτη ευκαιρία… Πιστεύω ότι οι πολίτες θέλουν να ακούσουν ξεκάθαρες οδηγίες για να συμμορφωθούν σύμφωνα με υποχρεωτικά μέτρα, όπως τα μωρά χρειάζονται ένα οργανωμένο πλαίσιο για να αναπτυχθούν. Είμαστε όλοι σαν τα μωρά…

Πώς αντλείτε τη συναισθηματική δύναμη που απαιτεί ένα έργο σαν το δικό σας;

Θεωρώ πως ήμουν ψυχολογικά έτοιμος να ανταποκριθώ σε μια εμπειρία σαν αυτήν που όλοι βιώνουμε, άλλοι πενθώντας και άλλοι υποφέροντας από αυτόν τον διάχυτο τρόμο ανάμεσά μας εξαιτίας ενός ιού που ακόμα κι αν τον περάσεις ασυμπτωματικά μπορεί να βλάψει την υπόλοιπη ζωή σου ή και από μια γενική φθορά της κοινωνικής μας ζωής, της καθημερινότητάς μας και της ικανότητας να θέτουμε στόχους για το μέλλον.

Οπότε όλη μας η ψυχολογία δέχεται επίθεση. Για μένα υπάρχουν δύο παράγοντες τους οποίους δεν θέλω να ονομάσω «παρηγορητικούς» αλλά μάλλον «προσγειωτικούς». Από τη μία, η προσωπική μου κατάσταση δεν συγκρίνεται με αυτήν κάποιου που έχει πολλά μικρά παιδιά στο σπίτι, έχει χάσει τη δουλειά του και ζει σε οικογένεια με ηλικιωμένους. Από την άλλη, παρ’ όλο που το CORE δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα, έχει τη δυνατότητα να στηρίξει, να εκπαιδεύσει και να μισθώσει προσωπικό 800 ατόμων.

Οι συναναστροφές μου, κυρίως με νέους ανθρώπους που θέλουν να προσφέρουν στις κοινότητες τους, είναι για μένα μια συνεχής πηγή έμπνευσης. Γι’ αυτό θεωρώ πως βρίσκομαι σε κάτι σαν μια φυσική ζώνη ψυχολογικής ασφάλειας αφού μου δίνει μεγάλο κουράγιο να τους επισκέπτομαι και, εξάλλου, έχω ακόμα ένα σπίτι καθαρό που λειτουργεί άψογα, πράγμα που δεν συμβαίνει παντού. Είμαι άλλωστε πολύ τυχερός που τα παιδιά μου είναι καλά και υγιή, που η μητέρα μου, 92 χρόνων, είναι υγιής.

Σας φαίνεται παράξενο το γεγονός ότι ο οργανισμός σας, που μέχρι πρόσφατα εργάστηκε σε φτωχές χώρες, τώρα καλείται να πράξει έργο στην ίδια του τη χώρα, την πρώτη οικονομία σε όλο τον κόσμο; Πιστεύετε ότι αυτή η κρίση μπορεί να ξεπεραστεί με εθελοντικές ενέργειες ή ότι πρόκειται για ένα θέμα καθοριστικό για τις εκλογές;

Αυτά που βλέπουμε να συμβαίνουν στις ΗΠΑ δεν με παραξενεύουν γιατί είμαστε η πλουσιότερη χώρα για τους πλούσιους αλλά όχι και για τους φτωχούς. Δεν λειτουργούμε με κοινωνική πολιτική εκτός κι αν απαιτείται αυτό. Είναι επίσης αλήθεια ότι η παρούσα κυβέρνηση δεν μπορεί να διαχειριστεί την κρίση. Για όλα αυτά η συμμετοχή των πολιτών είναι απαραίτητη, όπως είναι απαραίτητη και η συμμετοχή του κάθε πολίτη στις εκλογές. Είμαι επίσης οπαδός της αναγκαστικής υπηρεσίας των νέων – και δεν εννοώ μόνο στρατιωτικής, αλλά υπηρεσίας προς τους ηλικιωμένους ή στον τομέα της δασοκομίας και άλλα πολλά.

Πιστεύω ότι όταν οι νέοι αποκτούν εμπειρία συμμετέχοντας σε κάποιο κοινωνικό έργο, αυτό δεν ξεχνιέται ποτέ και φέρνει μιαν αίσθηση υπευθυνότητας. Πρόκειται για κάτι που έχει αντικατασταθεί από μια επιφανειακότητα και απληστία σε βαθμό πρωτόγνωρο, χαρακτηριστικό φαινόμενο της εποχής που με κάνει να σκέφτομαι όντας κι εγώ μέρος της ποπ κουλτούρας, του κινηματογράφου κ.λ.π. Ωστόσο, όποιες κι αν είναι οι αιτίες, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να συνεργαστούμε, είτε με την κυβέρνηση είτε με τους γείτονες.

Ποια θα λέγατε ότι είναι η διαφορά στην ενέργεια που καταναλώνετε στον ακτιβισμό και στη δουλειά σας ως ηθοποιού, σκηνοθέτη και παραγωγού;

Νομίζω πως η προσωπικότητά μου είναι τέτοια που με παροτρύνει να εκπληρώνω τους ίδιους στόχους σε οτιδήποτε κάνω. Από τη βιομηχανία του κινηματογράφου έχω μάθει, εξάλλου, να δουλεύω με μεγάλη ταχύτητα και νομίζω ότι κατόρθωσα να μεταδώσω λίγο από αυτό στον κόσμο των συνεργείων αντιμετώπισης καταστροφικών περιστάσεων. Υπήρχε, π.χ., ένας διάχυτος κυνισμός στην Αϊτή, ο κόσμος ήθελε να πιστεύει ότι τι σήμερα τι αύριο, το ίδιο απελπιστικά θα είναι τα πράγματα, όμως δεν ελάμβανε υπόψη ότι η χολέρα εξαπλώνεται ραγδαία.

Η πανδημία μας πιέζει να αναθεωρήσουμε όχι μόνο ό,τι έχει να κάνει με την υγεία αλλά και με την οικονομία. Στην προσωπική σας ζωή ποια είναι η σχέση σας με τα χρήματα; Σας αρέσει να ξοδεύετε;

Μου αρέσει να ξοδεύω χρήματα για ένα καλό αυτοκίνητο και γενικά στη μετακίνησή μου. Δεν με νοιάζουν τα πολυτελή σπίτια αλλά ούτε και τα πολυτελή αυτοκίνητα. Απλά θέλω να έχω τη δυνατότητα να μετακινούμαι εύκολα. Δεν ξοδεύω πολλά χρήματα ούτε έχω τεράστια ποσά. Τα τελευταία χρόνια έχω στηρίξει το CORE, κάτι που κάνω με προθυμία. Αλλά τώρα τα πράγματα αλλάζουν και κανείς δεν ξέρει με ποιους τρόπους θα εξοικονομούμε χρήματα. Σκέφτομαι… να πουλήσω μια συλλογή ρολογιών που έχω… Γενικά μάλλον δεν σκέφτομαι πώς να ξοδέψω αλλά πώς να βγάλω χρήματα.

Υπάρχει τώρα όπως ξέρετε ένα κίνημα μποϊκοτάζ ψηφιακών εταιρειών που ανέχονται ρατσιστικά σλόγκαν. Όμως δεν έχει υποστηριχτεί από καμία προσωπικότητα ή στούντιο του Χόλιγουντ. Πρόκειται, πιστεύετε, για υποκρισία της βιομηχανίας του θεάματος;

Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι «δουλειά» όλων μας, και μάλιστα θα έπρεπε να είναι πρώτη απ’ όλες. Αναγκαστικά θεωρούμε πρώτη μας ευθύνη τα παιδιά μας, την οικογένεια και τους φίλους μας. Ωστόσο, αν δεν αναγνωρίζουμε την ευθύνη των ψηφιακών αυτών εταιρειών όπως το Facebook, τότε προδίδουμε την ανθρώπινη κοινωνία. Άλλωστε, χωρίς την ανθρώπινη κοινωνία δεν υπάρχει η βιομηχανία του θεάματος ή οτιδήποτε άλλο.

Το θέμα των ανθρώπινων δικαιωμάτων νομίζω έχει να κάνει με την καταιγιστική αυτή στιγμή που βιώνουμε. Και δεν αναφέρομαι μόνο στα αρνητικά γεγονότα που αντιμετωπίζουμε αλλά και στα εξαιρετικά θετικά κινήματα που συμβαίνουν ταυτόχρονα εξαιτίας του Covid και των πρωτόγνωρων προκλήσεων που αναγκάζουν την ανθρωπότητα να κοιταχτεί στον καθρέφτη και να αναρωτηθεί πώς θα επιβιώσει από εδώ και πέρα, με ελευθερία, χαρά, ισότητα.

Έχετε κουραστεί από το Χόλιγουντ; Δεν εργάζεστε στον κινηματογράφο όπως παλιά.

Όχι. Είμαι ακόμα ερωτευμένος με τον κινηματογράφο αλλά στέκομαι ανάμεσα στους απογοητευμένους που έχουν βιώσει τη μεταφορά των ποιοτικών έργων στην τηλεόραση. Δεν ξέρω αν το κουτί της Πανδώρας θα μπορέσει να κλείσει. Δεν ξέρω αν οι κινηματογραφικές αίθουσες θα μπορέσουν να λειτουργήσουν παρά μόνο με μπλοκ μπάστερ. Δεν ξέρω αν η νέα γενιά θα απαιτήσει τη σκέψη όπως έγινε μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ… Θα ήθελα να δω μια ισορροπία περιεχομένου στις αίθουσες και με πληγώνει το γεγονός ότι το μόνο που βλέπουμε να παίζει είναι ένα είδος σινεμά – τσίρκο.

Προσωπικά δεν μπορώ να χωνέψω πάνω από μια τέτοια ταινία τον χρόνο. Αλλά το κορίτσι που ερωτεύτηκα μπήκε σε μια σκοτεινή αίθουσα ανάμεσα σε ξένους όπου μοιραστήκαμε αξέχαστες εμπειρίες που μας καθόρισαν, όπως πολλούς της γενιάς μας… Τώρα πια σπάνια θα βρεις κάποιον που γνωρίζει την τάδε παλιά ταινία, τους ηθοποιούς και τις σκηνές, πράγμα που δεν είναι απαραίτητα κακό αφού το οπτικοακουστικό περιεχόμενο απλώνεται σε μια μεγάλη γκάμα μέσων. Μπορεί άλλωστε να σημαίνει μια εξέλιξη προς τη δημοκρατικοποίηση της εικόνας… Απλά δεν είναι το κορίτσι που ερωτεύτηκα… και δεν σκοπεύω να την απατήσω.

Διανύουμε μια σκοτεινή εποχή της ανθρωπότητας. Είστε όμως αισιόδοξος; Βλέπετε φως στο τέλος του τούνελ;

Πάντα ταλαντεύομαι ανάμεσα στον ιδεαλισμό και τον πραγματισμό. Πιστεύω ότι η ανθρωπότητα θα ξεπεράσει αυτήν την κρίση, αλλά δεν ξέρω αν μπορώ να πω το ίδιο και για τις ΗΠΑ. Νομίζω ότι οι εκλογές του Νοεμβρίου μας δίνουν μια ευκαιρία για ανανέωση, αλλά δεν μπορούν ακόμα να εκτιμηθούν οι μακρόχρονες συνέπειες της πανδημίας. Θυμάμαι πόσο υπέφερε η χώρα, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ που έφερε την απώλεια 58.000 ανθρώπων. Τώρα έχουμε πάνω από 180.000 νεκρούς μέσα σε λίγους μήνες.

Οι συνέπειες είναι επίσης απρόβλεπτες και γι’ αυτούς που αποφεύγουν να πάνε στον γιατρό από φόβο μην κολλήσουν την ασθένεια. Θα ζήσουμε πολλά χρόνια μεγάλης θνησιμότητας, οικονομικής κρίσης και κοινωνικής και πολιτιστικής διχόνοιας, μια κατάσταση που θα προκαλέσει μεγάλη ζημιά. Στο μόνο που ελπίζω είναι η ίδια η ελπίδα. Πρέπει να αναγνωρίσουμε το γεγονός ότι δεν ξέρουμε πολλά για την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε και να συνεχίσουμε να ερευνούμε.

Εξάλλου αντιμετωπίζουμε την αναζωπύρωση του ρατσιστικού και εθνικιστικού τρόμου που μας δηλητηριάζει. Ενώ όμως ψάχνουμε να βρούμε το εμβόλιο για τον Covid, το κίνημα Black Lives Matter μας έχει ήδη δώσει το εμβόλιο για τον ρατσισμό. Αν αυτό διορθωθεί, θα διορθωθούν και όλα τα άλλα.