Πανκ Ροκ – Το κίνημα που έδωσε πνοή σε μια βαρετή δεκαετία

Αλήτικο, χουλιγκάνικο, ωμό, αντιδραστικό και αυτόφωτο. Αυτά είναι τα βασικά χαρακτηριστικά ενός κινήματος που εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, προκαλώντας διαδοχικά σοκ σε μια καθωσπρέπει κοινωνία που δεν κατάλαβε τί της ήρθε και από πού

Νέοι με σκισμένα τζιν, κονκάρδες, αλυσίδες στον λαιμό, χρωματιστά μαλλιά σε στιλ μοϊκάνα, δικτυωτά t-shirts από υλικά ατάκτως ερριμμένα και πιασμένα με παραμάνες και φυσικά μουσική. Δυνατή μουσική από “τρεις συγχορδίες”, με επιθετικούς έως οργισμένους στίχους, η οποία έμελλε να αφήσει το στίγμα της στην πολιτιστική ιστορία της Βρετανίας, των ΗΠΑ και εν συνεχεία ολόκληρου του κόσμου.

Μέχρι όμως να φτάσουμε σε αυτό που σήμερα ορίζουμε ως πανκ ροκ είχαν προηγηθεί ορισμένα γεγονότα που συνηγορούν σε δύο πράγματα: πρώτον, ότι ο χαρακτηρισμός “χρονιά ορόσημο για το πανκ” που έχει αποδοθεί στο 1976 είναι μάλλον χαριστικός και, δεύτερον, ότι το πανκ τουλάχιστον ως προς τις μουσικές του καταβολές μας έρχεται από τις ΗΠΑ. Το γεγονός ότι στο μυαλό των περισσότερων είναι παιδί της Αγγλίας έχει να κάνει κυρίως με τις κοινωνικές προεκτάσεις που έλαβε από τη στιγμή που προσγειώθηκε εκεί.

Αδιαμφισβήτητα η χρονιά που μας προσέφερε το ντεμπούτο των Ramones και το πρώτο σινγκλ των Sex Pistols, το “Anarchy in the UK”, δικαιολογημένα θεωρείται κομβική, αλλά στην πραγματικότητα το κίνημα είχε γεννηθεί αρκετά νωρίτερα. Συγκροτήματα όπως οι Stooges, οι Velvet Underground αλλά και η Πάτι Σμιθ και οι New York Dolls κυριαρχούσαν στα κλαμπ της Νέας Υόρκης από το 1965 έως το 1975, επίκεντρο των οποίων ήταν το θρυλικό CBGB. Οι τελευταίοι, μάλιστα, ήταν το πρώτο πειραματόζωο στα χέρια του Μάλκολμ ΜακΛάρεν προτού ο δαιμόνιος μάνατζερ αναλάβει τους Sex Pistols και μεταφέρει την αισθητική του στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού.

Ακόμη και ο όρος πανκ ροκ γεννήθηκε αρκετά πριν από το σωτήριον έτος 1976. Συγκεκριμένα ήταν Μάιος του 1971 όταν ο δημοσιογράφος του περιοδικού “Creem” Ντέιβ Μαρς τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά επιχειρώντας να περιγράψει το garage rock των Question Mark & the Mysterians. Τέσσερα χρόνια αργότερα ένας άλλος δημοσιογράφος ο Λεγκς ΜακΝίλ βάφτισε “Punk” το δικό του περιοδικό…

Σε κάθε περίπτωση ήταν αυτή ακριβώς η πολιτιστική ανταλλαγή μεταξύ των ΗΠΑ και Βρετανίας που οδήγησε στη δημιουργία και μετεξέλιξη του πανκ ροκ από μουσικό σε κοινωνικό κίνημα.

Το πανκ έκανε σαφείς τις προθέσεις του με το καλημέρα. Μουσικά ήταν η απομάκρυνση από την αισιόδοξη ή ρομαντική, σχεδόν σκηνοθετημένη μουσική της εποχής αλλά και από το βιρτουόζικο παίξιμο συγκροτημάτων του progressive και του hard rock που μεσουρανούσαν τότε, όπως οι Led Zeppelin, οι Pink Floyd και οι YES (χαρακτηριστικό παράδειγμα το t-shirt με το σύνθημα “I hate Pink Floyd” με το οποίο ο Τζόνι Ρότεν εξέφραζε την απέχθεια του για τους συμπατριώτες του).

Ήταν η διέξοδος νεαρών μουσικών που μέχρι να εμφανιστεί το πανκ θεωρούσαν ότι έπρεπε να τα παρατήσουν αν δεν μπορούσαν να παίξουν σαν τον Τζίμι Πέιτζ ή τον Ρότζερ Γουότερς. Πλέον, αρκούσαν βασικές μουσικές γνώσεις, ελάχιστα χρήματα, μπόλικη ενέργεια, ένα ανεξάρτητο δίκτυο και μερικές καλές ιδέες για να δημιουργηθεί ένα συγκρότημα ικανό να γράφει δίλεπτα κομμάτια που μιλούσαν για τα καθημερινά προβλήματα δίνοντας γροθιά στο κατεστημένο.

Το σύνθημα “Κάν’ το μόνος σου” (Do It Yourself – DIY) έγινε η δεύτερη φύση των συγκροτημάτων αυτών, παίζοντας κομβικό ρόλο όχι μόνο στη δημιουργία, παραγωγή και διανομή της μουσικής αλλά και στη διάδοση των πληροφοριών.

“God Save the Queen she’s not a human being”

Στιχουργικά ήταν η έκφραση απαισιοδοξίας, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις έφτανε μέχρι το σημείο του μηδενισμού (χαρακτηριστικό παράδειγμα το «no future» από το κομμάτι «God save the queen» των Sex Pistols), με σκοπό να εκφράσει την έντονη δυσαρέσκεια απέναντι στις εξαιρετικά δύσκολες και δυσοίωνες συνθήκες που βίωνε η νεολαία εκείνη την περίοδο.

Επρόκειτο με δυο λόγια για μουσική που άρχισε να μιλά για τα καθημερινά προβλήματα. Το 1976 η οικονομική κατάσταση στη Βρετανία ήταν εξαιρετικά δύσκολη, η ισοτιμία της λίρας κατρακυλούσε έναντι του δολαρίου, ενώ πάνω από 1,5 εκατομμύριο πολίτες ήταν άνεργοι. Την ίδια ώρα οι ΗΠΑ ζουν στον απόηχο της πετρελαϊκής κρίσης, του τέλους του πολέμου του Βιετνάμ και του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ. Το κοινωνικοοικονομικό κλίμα ήταν ώριμο για τα πολιτικά φορτισμένα και θυμωμένα μηνύματα που μετέφερε το πανκ ροκ δημιουργώντας ισχυρούς δεσμούς με την ταλαιπωρημένη εργατική τάξη. Πλέον έπρεπε να γίνει το λιμάνι και της τσατισμένης νέας γενιάς.

Απέναντι σε αυτό το κύμα οργής ο Τύπος της εποχής επιχείρησε να υψώσει ανάχωμα, κάνοντας λόγο για μια “αφύσικη και βίαιη υποκουλτούρα” και πολλά κομμάτια απαγορεύτηκαν από τα ραδιόφωνα, με αποκορύφωμα την περίπτωση του “God save the queen” από το BBC. Aπό τις πρώτες κιόλας μέρες του πανκ, το ευρύ κοινό είχε σχηματίσει αρνητική γνώμη, ενώ η συντριπτική πλειονότητα των γονέων παιδιών που υιοθέτησαν την πανκ κουλτούρα επιδόθηκαν σε έναν αγώνα “αποπανκοποίησης” τους με όποιον τρόπο μπορούσαν. Πέταγαν ρούχα και κοσμήματα, έκαιγαν αφίσες και περιοδικά, διάβαζαν ημερολόγια και γενικά φρόντιζαν να παρακολουθούν κάθε δραστηριότητα των παιδιών τους. Όπως όμως συμβαίνει με κάθε μορφή καταπίεσης, το μόνο που κατάφεραν ήταν να στρέψουν τα παιδιά εναντίον τους. Πολλοί νέοι είτε εκδιώχθηκαν από το σπίτι τους είτε έφυγαν με δική τους επιλογή, βρίσκοντας μάλιστα καταφύγιο σε σπίτια ομοϊδεατών τους, σχηματίζοντας έτσι τις πρώτες μικρές πανκ κοινότητες.

Πανκ σήμαινε να ζεις την ιδέα της εξέγερσης ενάντια στην εξουσία και την καταπίεση.

Υπήρξε μια σαφής στάση “εμείς εναντίον εκείνων” που χαρακτήριζε το κίνημα από την απαρχή του και έτσι άλλοι πανκ έγιναν η οικογένεια εκείνων που εξοστρακίστηκαν από την οικογένεια τους λόγω της εμφάνισής τους ή των πολιτικών πεποιθήσεών τους. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι όλοι ανεξαιρέτως γίνονταν αποδεκτοί. Άνθρωποι με κουρέματα που μπορούσαν να προσαρμοστούν σε στιλ πανκ για τις ανάγκες μιας συναυλίας αλλά την επόμενη μέρα να χτενιστούν και να πάνε στη δουλειά δεν θεωρήθηκαν ποτέ αφοσιωμένοι στην πανκ υποκουλτούρα.

Η ουσία ήταν όμως ότι η απόρριψη από την παλαιότερη γενιά της μουσικής αυτής που αγκάλιασαν οι νέοι ήταν μια χαμένη ευκαιρία ώστε να αποκτήσουν ουσιαστική γνώση των προβλημάτων που οδήγησαν στη γέννηση της μουσικής αυτής και την κουλτούρα της. Μια κουλτούρα που εκφράστηκε μέσα από συγκροτήματα όπως οι Sex Pistols, οι Clash, οι Damned, οι Crass, οι Stranglers, oι Joy Division από τη μία και οι Ramones, Husker Du, Black Flag, Dead Kennedys από την άλλη. Ήταν εκείνοι που για τον έναν ή άλλο λόγο κατάφεραν να διεισδύσουν περισσότερο και να αφήσουν το στίγμα τους σε Βρετανία και ΗΠΑ, μεταλαμπαδεύοντας την πανκ αισθητική και στον υπόλοιπο κόσμο και, έστω με μια μικρή καθυστέρηση, στην Ελλάδα.

“Μας κοιτούσαν κι έλεγαν: Παναγία μου, τι ‘ναι τούτο!”

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εικόνα της μεταφοράς της πανκ υποκουλτούρας στην Ελλάδα δίνει μέσα από το βιβλίο του “Κοινωνικά απόβλητα. Η ιστορία της πανκ σκηνής στην Αθήνα, 1979-2015” ο καθηγητής Γιάννης Ν. Κολοβός. Ενεργό μέλος και ο ίδιος της σκηνής (την περίοδο 1986-1995 ενώ ήταν ντράμερ στο συγκρότημα Κοινωνικά Απόβλητα), μεταφέρει την εικόνα των πρώτων Αθηναίων πανκ που με την ακραία εμφάνιση και την επιθετική συμπεριφορά τους προσπάθησαν να διακωμωδήσουν τα μικροαστικά ήθη, να αμφισβητήσουν τη μεταπολιτευτική πολιτική συναίνεση, να ανατρέψουν τις αισθητικές αξίες και να ανασκευάσουν τη διάχυτη πίστη στην ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση της ζωής.

‘Oπως ακριβώς και στο εξωτερικό έτσι και στην Ελλάδα, οι νεαροί αυτοί δημιούργησαν συγκροτήματα, ομάδες συναυλιών, δίκτυα διανομής δίσκων και κασετών, καταλήψεις και πλέον πήραν την τύχη του κινήματος στα χέρια τους, με προσπάθειες άλλοτε οργανωμένες και άλλοτε αυθόρμητες. “Περνάγανε αμάξια απ’ την πλατεία στα Εξάρχεια και χωνόμασταν μέσα στ’ αυτοκίνητο με το κεφάλι και τους τρομάζαμε! Μας βλέπαν έτσι, με τις μοϊκάνες, σου λένε “Παναγία μου, τι ’ναι τούτοι!”…

Το πανκ κίνημα εξαπλώθηκε και κυριάρχησε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, άρχισε όμως να χάνει τη δυναμική του όταν χωρίστηκε και σε άλλα είδη, ενώ και ο θάνατος του Σιντ Βίσιους τον Φεβρουάριο του 1979 λίγο μετά τη διάλυση των Sex Pistols αποτέλεσε μεγάλο σοκ για τον χώρο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 αυτό που ξέραμε ως πανκ ροκ κίνημα και ό,τι αυτό αντιπροσώπευε είχαν σχεδόν χαθεί. Το post-punk και το new-wave που το διαδέχτηκαν ήταν υπέρ το δέον πειραματικά και εμπορικά, ενώ ακόμη και μουσικοί που σήκωσαν ψηλά τη σημαία του πανκ και ξεκίνησαν γνωρίζοντας μόνο τρεις συγχορδίες, πλέον είχαν μεγαλώσει, ωρίμασαν και έγιναν πιο φιλόδοξοι. Ήταν λοιπόν αναμενόμενο να εντάξουν και άλλα στοιχεία στη μουσική τους φλερτάροντας ακόμα και με το progressive rock.

Λίγο αργότερα, μπάντες όπως οι Offspring και οι Green Day πάτησαν μουσικά στην κληρονομιά του punk rock των 70s, ωστόσο το γεγονός και μόνο ότι βρήκαν πληθώρα ραδιοφώνων και καναλιών πρόθυμων να τις βοηθήσουν να κατακτήσουν τις μεγάλες αρένες ακύρωνε κάθε επιχείρημα περί αναβίωσης του πανκ.

Παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσο υπάρχουν κοινωνικά ζητήματα στα οποία η πλειονότητα γυρίζει την πλάτη τόσο θα υπάρχουν πανκ ροκ μπάντες να τραγουδήσουν γι’ αυτά και πάνκηδες για να ακούσουν και να μεταφέρουν το μήνυμα:

Hey! Ho! Let’s go!!!