Όταν ο Johnny Cash έδειξε το μεσαίο του δάχτυλο…

Ίσως η πιο ριπαρισμένη φωτογραφία στον κόσμο

Γράφει ο Γιάννης Καστανάρας:

Ο Jim Marshall (1936 – 2010) φωτογράφιζε μουσικούς από τη δεκαετία του ’50 και στη διάρκεια της καριέρα του οι φωτογραφίες του κοσμούν περισσότερα από 500 εξώφυλλα δίσκων. Ήταν ο άνθρωπος που απαθανάτισε την τελευταία συναυλία των Beatles το 1966 και τράβηξε μερικές από τις πιο γνωστές φωτογραφίες στα pop φεστιβάλ του Μonterey και του Woodstock το 1967 και το 1969 αντίστοιχα, καθώς και αμέτρητα άλλα ιστορικά γεγονότα. Από πολλούς θεωρείται ο πρώτος γνήσιος φωτογράφος του rock, «ο νονός της rock φωτογραφίας», και για άλλους ο σημαντικότερος που εμφανίστηκε ποτέ.

Ωστόσο, ίσως η πιο διάσημη φωτογραφία του, είναι αυτή που απεικονίζει τον Johnny Cash να σηκώνει το μεσαίο του δάχτυλο προς την κάμερα, κλείνοντας το δεξί του μάτι, με μια έκφραση που θα μπορούσε να δηλώνει οργή, ειρωνεία ή αψηφισιά. Είναι μια αλλόκοτη εποχή για την Αμερική, η δεκαετία του ’60 οδεύει προς το τέλος της, το καλοκαίρι της αγάπης έχει περάσει, το αδιέξοδο στο Βιετνάμ συνεχίζεται προσθέτοντας καθημερινά όλο και περισσότερα ονόματα στους καταλόγους των νεκρών Αμερικανών στρατιωτών, οι αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας συνεχίζονται αμείωτες και ο Johnny Cash, ο Άνθρωπος με τα Μαύρα, το ίνδαλμα της country, ο τροβαδούρος που σαρώνει με την ισχυρή προσωπικότητά του, ετοιμάζεται για άλλο ένα μεγάλο βήμα στην καριέρα του.

Ο Marshall συνάντησε τον Cash το 1962 στο Greenwich Village της Νέας Υόρκης, εγκαινιάζοντας μια 30χρονη φιλία που τελικά οδήγησε στην έκδοση του φωτογραφικού άλμπουμ Pocket Cash (Chronicle Books, 2010), το οποίο εκδόθηκε λίγο πριν το θάνατο του Marshall. Ο τελευταίος είχε φωτογραφίσει πολλές φορές τον Cash και επομένως ήταν φυσικό που ο Cash ζήτησε από την Columbia να τον προσλάβει για να φωτογραφίσει την ηχογράφηση του περίφημου άλμπουμ At Folsom Prison το 1968. Η ιδέα για την ηχογράφηση ενός δίσκου σε μια φυλακή τριγύριζε από χρόνια στο μυαλό του Cash και το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή με τη βοήθεια του παραγωγού Bob Johnston. Άλλωστε, το τραγούδι του «Folsom Prison Blues» που ο Cash είχε ηχογραφήσει το 1955 στην αρχή της καριέρας του για την Sun Records θεωρείται μουσικά και στιχουργικά από τα σημαντικότερα της country/rockabilly δισκογραφίας.

Ο Cash δεν είχε εκτίσει ποτέ ποινή φυλάκισης αν και είχε συλληφθεί αρκετές φορές έχοντας περάσει μερικές νύχτες στο κρατητήριο, γεγονός που ωστόσο ήταν αρκετό για να εκφράζει ανοιχτά τη συμπάθειά του απέναντι σε φυλακισμένους. Ενώ υπηρετούσε στη Γερμανία τη στρατιωτική του θητεία το 1951, είχε παρακολουθήσει την ταινία Ιnside The Walls Of Folsom Prison, από όπου άντλησε και την έμπνευση για να γράψει το «Folsom Prison Blues». Η σχέση του Cash με φυλακισμένους άρχισε μετά την κυκλοφορία του κομματιού, όταν πολλοί κρατούμενοι άρχισαν να του στέλνουν γράμματα μέσα από τη φυλακή. Η πρώτη του συναυλία για αυτούς πραγματοποιήθηκε το 1956 στο Huntsville του Τέξας – η αρχή για πολλές άλλες που θα ακολουθούσαν στη διάρκεια της καριέρας του.

O Cash είχε παίξει στις φυλακές Folsom στη βόρεια Καλιφόρνια το 1966 και έτσι αποφάσισε ότι η ηχογράφηση του άλμπουμ έπρεπε να γίνει εκεί, καθώς το Folsom ήταν το μεγαλύτερο σωφρονιστικό κατάστημα στην πολιτεία. Η διεύθυνση της φυλακής ενέκρινε το αίτημα της Columbia και ως ημερομηνία για το γεγονός ορίστηκε η 13 Ιανουαρίου 1968. Ο Cash έδωσε την παράστασή του μπροστά σε ένα ενθουσιώδες ακροατήριο και το άλμπουμ που κυκλοφόρησε τον Μάιο του 1968 κατέκτησε την κορυφή των charts της country και τη 12η θέση των charts της pop για να γίνει ο δίσκος που στην ουσία αναβίωσε την καριέρα του Αμερικανού καλλιτέχνη. O Marshall βρισκόταν εκεί με την κάμερά του για να απαθανατίσει το γεγονός.

Η επιτυχία του At Folsom Prison έψησε την Columbia ότι η φάση είχε ψωμί και έτσι σχεδιάστηκε μια νέα ζωντανή ηχογράφηση, αυτή τη φορά στο San Quentin, την παλιότερη φυλακή της Καλιφόρνιας που είχε χτιστεί το 1852 και που βρισκόταν στο Σαν Φρανσίσκο, 160 χιλιόμετρα νοτιότερα από το Folsom. O Cash είχε παίξει ήδη τρεις φορές στη συγκεκριμένη φυλακή, τη μια την πρωτοχρονιά του 1958. Η συναυλία προγραμματίστηκε για τις 24 Φεβρουαρίου 1969 και η αγγλική Granada Television ανέλαβε να κινηματογραφήσει το γεγονός για ένα ντοκιμαντέρ του BBC. Στη συναυλία θα συμμετείχε και η June Carter, η σύζυγος του Cash από το 1968 και μέλος της σπουδαίας μουσικής οικογένειας των Carter που κυριαρχούσε στο χώρο της country επί δεκαετίες, αλλά και ο σπουδαίος Carl Perkins στην κιθάρα. Ο Marshall θα ήταν και πάλι ο φωτογράφος του Cash.

Οι Βρετανοί του τηλεοπτικού συνεργείου αποδείχτηκαν ιδιαίτερα απαιτητικοί και ο Cash ήταν ένας άνθρωπος που δεν σήκωνε πολλά πολλά. Πριν καν ανέβει στη σκηνή είχε μπουχτίσει από τις εντολές «πρέπει να παίξεις αυτό κι αυτό, πρέπει να φερθείς έτσι, πρέπει να στηθείς έτσι κι έτσι» και όπως ήταν φυσικό έκανε του κεφαλιού του. Είχε γράψει μάλιστα κι ένα νέο κομμάτι ειδικά για την περίσταση, το «San Quentin» ξεσηκώνοντας σε τέτοιο βαθμό τους 1000 περίπου φυλακισμένους που το έπαιξε δυο φορές στη σειρά.

Πριν όμως ανέβει στη σκηνή, πιθανόν στην διάρκεια της πρόβας, ο Marshall που ακολουθούσε κατά πόδας τον Cash τραβώντας φωτογραφίες, του φώναξε: «Ει, Johnny, ας τραβήξουμε και μια για τον διευθυντή». Εντελώς αυθόρμητα, ο Cash στράφηκε απότομα προς το μέρος του δείχνοντας το μεσαίο του δάχτυλο. Τα χείλη του φάνηκε να σχηματίζουν το γράμμα «F» – αμέσως μετά πρέπει να πρόφερε τη λέξη «fuck». Το 2000, στις σημειώσεις που συνόδευσαν την επανέκδοση του άλμπουμ, ο Cash θυμόταν διαφορετικά την περίπτωση. «Στη διάρκεια της παράστασης στο San Quentin φαινόταν ότι όλοι οι συνεργάτες του Granada TV βρίσκονταν μπροστά μου πάνω στη σκηνή. Κάποια στιγμή φώναξα, ‘Καθαρίστε τη σκηνή! Δεν μπορώ να δω το κοινό μου!’

Όταν κανείς δεν κουνήθηκε, τους έδειξα το δάχτυλό μου». Το 2010, σε μια συνέντευξή του λίγο πριν το θάνατό του, ο Marshall δήλωσε ότι δεν θυμόταν πώς ακριβώς είχε τραβηχτεί η φωτογραφία, λέγοντας ότι δεν αποκλείεται να ισχύει η αφήγηση του Cash. Πάντως, το φόντο της φωτογραφίας μοιάζει να δικαιώνει την εκδοχή του Marshall, αλλά όπως και να ’χει το «κλικ» της κάμερας απαθανάτισε μια εικόνα που έχει πλέον περάσει στην ιστορία, έχει αναπαραχθεί αμέτρητες φορές, ενώ συχνά πυκνά συναντά κανείς ανθρώπους κάθε ηλικίας να καμαρώνουν κυκλοφορώντας με τη στάμπα της πάνω στο μπλουζάκι τους…

– Η φωτογραφία έχει περάσει στην καθομιλουμένη σαν έκφραση της αργκό, όπως για παράδειγμα η φράση «Ο τύπος ήταν τόσο μαλάκας που του έδειξα το δάχτυλο του Johnny Cash.

– Το 2010 η φωτογραφία του Marshall δημοπρατήθηκε από την Julien’s Auctions και πωλήθηκε έναντι 50.000 δολαρίων, τη στιγμή που ο οίκος δεν περίμενε να «χτυπηθεί» για περισσότερα από 5.000    δολάρια.

– Τη στιγμή που ο Marshall τράβηξε την ιστορική φωτογραφία, ο Cash φορούσε στολή φυλακισμένου, ίσως για να μη λερώσει το κοστούμι της παράστασης.

– Σύμφωνα με τον Marshall, η φωτογραφία στο εξώφυλλο του αυθεντικού άλμπουμ δεν είναι δική του, αλλά κάποιου ανύπαρκτου Henry Fox. Ωστόσο, στην επανέκδοση της Columbia το 2000 ως φωτογράφος αναφέρεται μόνον ο Marshall.

– Η επίσημη «πρώτη» της φωτογραφίας εμφανίστηκε στο Not Fade Away, ένα βιβλίο με φωτογραφίες του Marshall που εκδόθηκε το 1997, αν και αφίσες και στάμπες με τη διαβόητη φωτογραφία είχαν αρχίσει να εμφανίζονται από της δεκαετία του ’80.

– Η κυρία που διακρίνεται στο φόντο της φωτογραφίας η πεθερά του Cash.

– Σύμφωνα με τον Βill Miller, έναν προσωπικό φίλο του Cash, ο Johnny δεν γούσταρε καθόλου τη φωτογραφία και αισθανόταν πολύ άβολα όταν έπρεπε να την υπογράψει σε κάποιο θαυμαστή του.