Patti Smith: “Ως συγγραφέας, μπορείς να είσαι ειρηνιστής ή δολοφόνος” (video)

Το πλάνο της δεν ήταν να βγάλει πολλά χρήματα. “Αυτό θα ήταν κάτι περισσότερο από ύβρις για μένα… Ήθελα να κάνω κάτι υπέροχο. Ήθελα να γράψω ένα κλασικό. Τα όνειρά μου ήταν πολύ πιο ψηλά από τη φήμη και την επιτυχία”.

Η Patti Smith μιλάει για την πρώτη της ποιητική απαγγελία – το 1971 στην Εκκλησία του Αγίου Μάρκου στο New York’s Bowery – σαν να ήταν χθες. “Θυμάμαι τα πάντα”, λέει μέσω τηλεφώνου από το σπίτι της στη Νέα Υόρκη. Στις αρχές της δεκαετίας του ’20, εργαζόταν σε ένα βιβλιοπωλείο και ζούσε στο Chelsea Hotel με τον τότε σύντροφο της, τον θεατρικό συγγραφέα Sam Shepard. Είχε παρακολουθήσει προηγούμενες αναγνώσεις ποίησης, οι περισσότερες από τις οποίες της είχαν φέρει υπνηλία. “Ήθελα να κάνω κάτι που δεν ήταν βαρετό”, θυμάται. “Ο Σαμ είπε ότι αφού τραγουδούσα με τον εαυτό μου όλη την ώρα, πρέπει να προσπαθήσω να τραγουδήσω ένα τραγούδι, ή ίσως να κάνω κάτι με μία κιθάρα”. Έτσι, κάλεσε τον μουσικό Lenny Kaye να την συνοδεύσει με “ερμηνευτικούς” θορύβους στην κιθάρα, ενώ εκείνη μισοδιάβαζε και μισοτραγουδούσε.

Η παράσταση ήταν μια στιγμιαία επιτυχία. “Φαινόταν να κάνει μεγάλη εντύπωση στους ανθρώπους, πράγμα που πραγματικά δεν κατάλαβα”, λέει. Ο παραγωγός Sandy Pearlman την πλησίασε στη συνέχεια και της πρότεινε να ηγηθεί σε μια ροκ μπάντα. Τελικά ακολούθησε τις συμβουλές του, κυκλοφορώντας το άλμπουμ Horses το 1975, έτσι γεννήθηκε ένα σύμβολο του αμερικανικού πανκ.

Για να γιορτάσει τα 50 χρόνια από εκείνη την παράσταση του Αγίου Μάρκου, η Smith θα κοσμήσει τις φωτεινές οθόνες στο Piccadilly Circus του Λονδίνου. Η επιμέλεια έχει γίνει από τον ψηφιακό καλλιτέχνη Josef O’Connor και έχει σχεδιαστεί για την κοινωνικά απομακρυσμένη πραγματικότητά μας. Η εγκατάσταση θα συνδυάσει τέχνη, μουσική, ποίηση και πεζογραφία και θα περιλαμβάνει δύο ηχογραφημένες παραστάσεις, μία προγραμματισμένη για τα μεσάνυχτα της Παραμονή της Πρωτοχρονιάς και μια άλλη την ημέρα της έναρξης της προεδρίας των ΗΠΑ στις 20 Ιανουαρίου.

“Μερικές από τις δουλειές που έκανα ήταν στην κρεβατοκάμαρά μου, μερικές σε ένα στούντιο ηχογραφήσεων και μερικές στο γραφείο μου”. Έπρεπε να μάθω πώς να χρησιμοποιώ το Photo Booth στον υπολογιστή μου και να καταγράψω τον εαυτό μου ενώ διαβάζω ένα ποίημα. Είμαι βέβαιη ότι υπάρχουν 14χρονοι που μπορούν να το κάνουν αυτό σε πέντε λεπτά, αλλά μου πήρε αρκετό χρόνο. Αλλά το κατάφερα και είμαι τόσο περήφανη για τον εαυτό μου.”

Το αγαπημένο της κομμάτι είναι μια επεξεργασμένη έκδοση του Peaceable Kingdom. Γράφτηκε μετά τις 9/11, είναι ένα τραγούδι παρηγοριάς και ελπίδας ενόψει της καταστροφής θέλοντας έτσι να τιμήσει την μνήμη 100 εργαζομένων του NHS που πέθαναν από τον Covid. “Είναι τόσο λυπηρό όταν χάνουμε ανθρώπους που εργάζονται τόσο σκληρά για να ξαναχτίσουν τον κόσμο μας”, αναλογίζεται. Θα διαβάσει επίσης ένα νέο ποίημα αφιερωμένο στην περιβαλλοντική εκστρατεία της Greta Thunberg, η οποία θα είναι 18 τον Ιανουάριο και θυσίασε την παιδική της ηλικία για όλο τον κόσμο.

Λέει ότι οι τελευταίοι 10 μήνες ήταν σκληροί. Έχει ένα μακροχρόνιο αναπνευστικό πρόβλημα, “ήμουν ένα άρρωστο παιδί, μερικές φορές ανησυχούσαν ότι δεν θα τα κατάφερνα”, κι έτσι έμεινε σπίτι καθ’όλη τη διάρκεια της πανδημίας. Εξοικειωμένη με ταξίδια, με το συγκρότημά της ή με περιοδείες σε βιβλία, δεν θυμάται να περνάει χρόνο περισσότερο από δύο εβδομάδες στο σπίτι πριν από τώρα. Το 1979, είχε κάνει ένα διάλειμμα στην καριέρα της για μια δεκαετία για να μεγαλώσει τα δύο της παιδιά με τον αείμνηστο σύζυγό της, τον κιθαρίστα των MC5 Fred “Sonic” Smith. “Ένιωθα πολλή μεγάλη ευθύνη και είχα έναν πραγματικό σκοπό. Το να είμαι σε απραξία σχεδόν 10 μήνες, για ένα άτομο σαν εμένα, που δεν του αρέσει να κάθεται στο ίδιο μέρος, ήταν πολύ δύσκολο. Νιώθω σαν να είμαι λύκος, που τριγυρίζει από δωμάτιο σε δωμάτιο”.

Τέσσερα χρόνια κάτω από την προεδρία του Τραμπ έχουν επίσης επιπτώσεις. “Ήταν μια φριχτή ατμόσφαιρα για να ζήσεις. Προσπαθείς να κάνεις τη δουλειά σου και να μην αφήνεις την πολιτική να διαπερνά τη συνείδησή σου καθημερινά, αλλά το κάνει. Είναι πολύ ύπουλο”. Σημειώνει ότι αυτή και ο απερχόμενος πρόεδρος είναι περίπου της ίδιας ηλικίας. “Τον συνάντησα στη Νέα Υόρκη και τον βρήκα έναν φρικτό, ναρκισσιστή και απλά έναν κακό επιχειρηματία. Έχω δει τα συντρίμμια των συμφωνιών του. Νομίζω ότι η ζημιά που έχει κάνει θα είναι αισθητή για πολύ καιρό. Δεν θα θεραπευτεί τόσο εύκολα γιατί σε παγκόσμιο επίπεδο έχει καλλιεργήσει ανθρώπους με παρόμοιο μυαλό”.

“Νιώθω τεράστια ψυχολογική ανακούφιση με την νέα προεδρία. Είμαι αισιόδοξη από τη φύση μου, έτσι δεν είμαι χωρίς ελπίδα ή έμπνευση. Αυτό που έχει σημασία είναι να προσπαθήσουμε να καθαρίσουμε λίγο από το χάος για να προχωρήσουμε παρακάτω. Το κάνω αυτό στο σπίτι μου. Είμαι ένα ακατάστατο άτομο και ξέρω ότι πριν να μπορέσω να κάνω κάτι δημιουργικό ή συναρπαστικό πρέπει πρώτα να καθαρίσω τα πάντα”.

Παρόλο που το Rolling Stone κατατάσσει το Horses ως το 26ο μεγαλύτερο άλμπουμ όλων των εποχών και το 2007 εντάχθηκε στο Rock and Roll Hall of Fame, η Patti Smith βλέπει τον εαυτό της ως συγγραφέα και όχι ως μουσικό.

“Η καθημερινή μου συνήθεια από τότε που ήμουν νέα ήταν πάντα το γράψιμο. Ήμουν παντρεμένη με έναν μουσικό και τα παιδιά μου είναι μουσικοί, οπότε ξέρω πώς σκέφτεται ένας μουσικός. Από σεβασμό σε αυτούς δεν μου αρέσει να ονομάζομαι έτσι.”

Τα τελευταία 20 χρόνια γράφει τα απομνημονεύματα της, αρχικά με το βραβευμένο βιβλίο της Just Kids, για τη σχέση της με τον Robert Mapplethorpe. Τα δύο επόμενα βιβλία της, M Train και Year of the Monkey , επικεντρώθηκαν στην πρόσφατη ζωή της, αποκαλύπτοντας την ως μοναχική ψυχή αφιερωμένη στη δημιουργικότητα έχοντας κοντά της τα φαντάσματα εκείνων που έχει χάσει, τους γονείς της, τον αδελφό της, τον σύζυγό της.

“Το αστείο είναι ότι ποτέ δεν ήθελα να γράψω κάτι που να μην είναι μυθοπλασία. Εδώ και χρόνια έγραψα μυθιστορήματα, όλα αδημοσίευτα. Τότε ο Ρόμπερτ μου ζήτησε την ημέρα που πέθανε να γράψω την ιστορία μας και εγώ, φυσικά, του υποσχέθηκα ότι θα το έκανα”.

Ο Mapplethorpe πέθανε λόγω επιπλοκών από τον ιό HIV το 1989, και χρειάστηκε 10 χρόνια για να ξεκινήσει να γράφει το Just Kids και άλλα 10 για να το ολοκληρώσει. Όταν έφτασε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη, το πλάνο της δεν ήταν απλώς να βγάλει πολλά χρήματα. “Αυτό θα ήταν κάτι περισσότερο από ύβρις για μένα… Ήθελα να κάνω κάτι υπέροχο. Ήθελα να γράψω ένα κλασικό. Τα όνειρά μου ήταν πολύ πιο ψηλά από τη φήμη και την επιτυχία. Όμως ο Ρόμπερτ πραγματικά ήθελε να έχω επιτυχία… Και σε όλη μου τη ζωή, συμπεριλαμβανομένου οποιουδήποτε δίσκου, το Just Kids ήταν το πιο επιτυχημένο έργο μου. Έτσι η ευχή του Ρόμπερτ πραγματοποιήθηκε”.

Αυτόν τον καιρό η Patti Smith εργάζεται πάνω σε ένα νέο βιβλίο που ονομάζει “αυτο-μυθοπλασία”, το οποίο θα είναι γεμάτο όνειρα και φαντασία, και μια περαιτέρω σκέψη για το που είναι η ζωή της τώρα. “Αισθάνομαι έντονα το επείγον των παγκόσμιων προβλημάτων μας. Αγαπώ ακόμα τη ζωή. Είμαι τόσο ευγνώμων που μπόρεσα να γράψω, το σημειωματάριό μου ήταν ο σύντροφός μου στις πιο δύσκολες στιγμές. Ως συγγραφέας, θα είμαι τόσο σκοτεινή όσο πρέπει, μπορεί να είσαι ειρηνιστής ή δολοφόνος στο έργο σου. Αλλά ως μητέρα, γιαγιά, θεία, προσπαθώ να παραμείνω αισιόδοξη, πρακτική και υπεύθυνη. Προσπαθώ να ζήσω σύμφωνα με το εργασιακό ήθος των γονιών μου και δουλεύω ασταμάτητα, και κάνω ότι πρέπει για να είναι τα πράγματα όσο καλύτερα γίνεται. “

Αγαπά ακόμα τις παραστάσεις, “ο στόχος μου είναι να μείνω σε επαφή με τους ανθρώπους και όταν βγαίνω στη σκηνή να τα δίνω όλα για αυτούς”. Αλλά δεν ήταν πάντα όλα πρίμα… Αναφέρει την ερμηνεία της στο Bob Dylan’s A Hard Rain’s Gonna Fall, στην τελετή βραβείου Νόμπελ του 2016 στη Σουηδία, όταν ξέχασε τους στίχους και έπρεπε να σταματήσει και να ξεκινήσει ξανά. “Κόλλησα, είχα παγώσει… Ένιωσα σαν παιδί. Ήθελα απλώς να φύγω και να κρυφτώ κάτω από το κρεβάτι. Αλλά έπρεπε να συνεχίσω γιατί είχα ευθύνη. Αν αυτή η παράσταση δεν πρόσφερε τίποτα άλλο, ελπίζω να έδωσε ένα παράδειγμα, να μην παραιτηθείς μπροστά στην ταπείνωση και απλώς να πάρεις μια ανάσα και να συνεχίσεις”.

Παίρνει ανάσα και συνεχίζει να δημιουργεί, είναι αυτό που κάνει η Patti Smith τώρα στο Lockdown, δουλεύοντας στο βιβλίο της και μετρώντας τις μέρες μέχρι να μπορέσει να επιστρέψει έξω. Τον τελευταίο καιρό ονειρεύεται να επισκεφθεί ξανά το Τελευταίο Δείπνο του Λεονάρντο ντα Βίντσι στο Μιλάνο και το Προσκύνημα των Μάγων του Ρούμπενς στο Κέιμπριτζ.

“Αλλά η τέχνη αντέχει και αυτά τα έργα δεν πηγαίνουν πουθενά. Όταν έρθει η ώρα, θα επιστρέψω”.

Συνέντευξη από The Guardian